Անվճար աշխատանքներ Ռեֆերատ Формирование внешнеполитических доктрин СССР и США в 1945-1949гг.
ЧАСТЬ 2
План
Введение
Глава 1. Концептуальные основы внешнеполитического курса СССР
1.1. Завершение Второй мировой войны и резкое изменение ситуации
1.2. Формирование внешнеполитических доктрин СССР
Глава 2. Послевоенная внешнеполитическая ситуация США и доктрина Трумэна
2.1. Послевоенный внешнеполитический курс США
2.2. Социально-экономическая обстановка в стране и формирование внутриполитического курса правительства Трумэна: доктрина Трумэна
Заключение
Литература
Глава 2. Послевоенная внешнеполитическая ситуация США и доктрина Трумэна
2.1. Послевоенный внешнеполитический курс США
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտով Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները վերածվեց կապիտալիստական աշխարհի գլխավոր պետության: Հետպատերազմյան առաջին տարիներին այն տիրապետում էր անժխտելի տնտեսական գերիշխանության: 1938 թվականին կապիտալիստական երկրների արդյունաբերական արտադրության կազմում ԱՄՆ-ի 40% մասնաբաժինը 1948թ-ին աճեց՝ հասնելով 55%-ի:
Ապահովելով տնտեսական գերակայությունը և հզորացնելով երկրի ռազմական պոտենցիալը՝ Միացյալ Նահանգների ղեկավարությունը դրսևորում էր իր ազդեցությունը կապիտալասիտական համաշխարհային համակարգի կայունացման ուղղությամբ օգտագործելու և Ամերիկայի գերիշխանությունը հետպատերազմյան աշխարհում հաստատելու ձգտում:
Միևնույն ժամանակ այս համաշխարհային ծրագրերի կյանքի կոչումը ռեալիզացիայի փուլում հանդիպեց Խորհրդային Միության դիմադրությանը, որի միջազգային դիրքը հետպատերազմյան տարիներին բավականին ամրապնդվել էր: Նրա տևական վերահսկողությամբ Կենտրոնական և հարավ-արևելյան Եվրոպայի երկրներում սկսեց ձևավորվել ժողովրդավարության համակարգը: Խորհրդային Միության կառավարությունն էլ դրսևորում էր իր սեփական նպատակները կյանքի կոչելու ռազմավարություն: Միջազգային ասպարեզում հակամարտության մեջ էին երկու գերտերություններ:
Այս իսկ պատճառով Խորհրդային Միության հանդեպ հետպատերազմյան քաղաքականության զարգացումը վերածվեց Միացյալ Նահանգների արտաքին քաղաքականության կենտրոնական խնդիրներից մեկը: Երկրի զգալի շրջաններում ավելի ու ավելի լայն տարածում էր ստանում հակասովետական քաղաքականությունը: Դա առավել շատ արտահայտվեց 1946թ-ի մարտին, երբ Միսսուրական Ֆուլտոն քաղաքում Գ. Տրումների ներկայությամբ Չերչիլը ելույթ ունեցավ, որում մեղադրական ուղերձ հղեց Սովետական Միությանը «երկաթյա վարագույրի» գոյության հարցում և կոչ արեց արևմտյան ժողովրդավարական երկրներին պայքարը գլխիվայր շուռ տալ «միջազգային կոմունիզմի» դեմ: Խորհրդային Միության վրա ազդեցության թողնելու նպատակով կոշտ քաղաքականության կողմնակիցները օգտագործում էին այն ժամանակվա ԱՄՆ-ի մենաշնորհային դիրքը միջուկային զենքին տիրապետելու հարցում:
1947թ-ին մշակվեց ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականության հիմնական ուղղությունը, որը նպատակաուղղված էր Խորհրդային Միության հիմքերի թուլացմանը: Սույնի համար ընտրվեց «զսպման» դոկտրինան, որը առաջարկվել էր պետդեպարտամենտի աշխատակից Ջորջ Կեննանի կողմից: Սույնի հիմքում դրված էր ներքոշարադրյալ գաղափարախոսությունը՝ «Միացյալ Նահանգների Խորհրդային Միության հանդեպ վարվող արտաքին քաղաքականության հիմքում պետք է դրվեն երկարատև, համբերատար, սակայն ամուր և աչալուրջ գործողությունները՝ միտված Խորհրդային Միության ծավալապաշտական, ընդլայնողական ցանկությունների զսպմանը»:
Նմանօրինակ արտաքին քաղաքականությունը դրվեց Տրումենի դոկտրինայի հիմքում, որը հռչակվեց 1947թ-ի մարտի 12-ին նախագահի կողմից: Տրումենի դոկտրինայի մանրամասն ուսումնասիրությանը անդրադարձել ենք հաջորդ հարցով:
Արտաքին քաղաքականության այս դեկլարացիան իր գործնական արտահայտումը գտավ եվրոպական երկրների տնտեսական օգնության ծրագրում, որով հանդես եկավ Ջորջ Մարշալը 1947թ-ին: Մարշալի պլանի կիրառման օգնությամբ Միացյալ Նահանգները ձգտում էին վերականգնել եվրոպական երկրների պատերազմի արդյունքում վնասված տնտեսությունը՝ նպատակ ունենալով նրանցում ամրապնդել կապիտալիզմի հիմքերը: Այս նպատակի իրագործման համար, սակայն, բավականին զգալի գումարներ ծախսվեցին: 1948-1952թվականների ընթացքում Մարշալի պլանի համաձայն Արևմտյան Եվրոպայի երկրները ստացան 17 մլրդ դոլարի օգնություն:
2.2. Социально-экономическая обстановка в стране и формирование внутриполитического курса правительства Трумэна: доктрина Трумэна
Հետպատերազմյան առաջին տարիներին տնտեսական պայմանները Միացյալ Նահանգներում բավականին բարենպաստ էր: Ճիշտ է կապված ռազմական արտադրության հետ արդյունաբերական արտադրությունը կրճատվեց, սակայն շուտով կրկին վերսկսվեց ընդլայնումը և արդեն 1948թ-ին համաշխարհային տնտեսության մեջ Միացյալ նահանգների ինդեքսը 178%-ով բարձր էր նախապատերազմյան մակարդակից:
Преодоление кризисно - депрессивного состояния экономики, характерного для периода ЗО-х годов, существенно укрепи¬ло позиции крупного капитала. Влиятель¬ные круги корпоративной буржуазии по¬требовали решительного сокращения го¬сударственного регулирования. Предста¬вители наиболее консервативных групп шли еще дальше. Они мыслили начав¬шуюся ликвидацию чрезвычайного воен¬ного регулирования как демонтаж всего, что было сделано в годы «нового курса» Ф.Рузвельта. Вновь получила широкое распространение идеология крайнего ин¬дивидуализма.
Միևնույն ժամանակ վերադարձը «նորմալ», 20-րդ դարի «բարգավաճման» ժամանակաշրջանին պարզվեց չափազանց դժվար է: Աշխարհը փոխվել է, ակտիվացել են ուժերը, որոնք պայքար են մղում ժողովրդավարության հաստատման և սոցիալական առաջխաղացման ուղղությամբ: Կոնկրետ Միացյալ նահանգներում ակտիվ գործունեություն էին սկսել ծավալել աշխատավորները, ովքեր կազմակերպում էին զանգվածային գործադուլներ: Միայն 1946թ-ին այն ընդգրկում էր 4,6 մն մարդու: Արհմիությունների անդամների քանակը 1939-1949թթ-ի ընթացքում նախկին 9 մլն-ից աճեց՝ հասնելով 14,3 մլն մարդու: Նրանք պահանջում էին Ռուզվելտի «նոր քաղաքականությամբ» սկսված ազատական բարեփոխումների շարունակություն: Անհատների նմանօրինակ դիրքորոշումը թուլացնում էր նոր տնտեսական ճգնաժամի կրկին ծնունդ առնելու վախը, որին վախով սպասում էին բազմաթիվ ամերիկացիներ: Այս իրավիճակում Միացյալ Նահանգների գաղափարախոսները և քաղաքագետները եկան այն եզրահանգման, որ պետական կառավարումից հրաժարումը կարող է հանգեցնել երկրում քաղաքական իրավիճակի կտրուկ վատթարացման:
Отражая эту точку зрения, президент Трумэн в сентябре 1945 г. обратился с по¬сланием конгрессу, в котором изложил обширную программу либеральных ре-форм, получившую впоследствии назва¬ние «справедливого курса». Глава Белого дома заявил о необходимости принятия закона о полной занятости, об увеличении минимума заработной платы, о введении медицинского страхования, об ограниче-нии расовой дискриминации, а также об осуществлении программы строительства дешевых жилищ. Однако эта программа либеральных реформ встретила сопротив-ление ряда организаций крупного капита¬ла и правых групп в Республиканской и Демократической партиях. Укрепление позиций консервативных сил привело к тому, что попытки либеральных демокра¬тов провести через конгресс серию зако-нопроектов, расширявших социальные права граждан, окончились неудачей.
Միևնույն ժամանակ պահպանողականների մեծամասնությունը արդեն չէր ժխտում պետական կառավարման գաղափարը: Նրանք միայն պահանջում էին սահմանափակել դաշնային կառավարության միջամտությունը տնտեսությանը և հրաժարվում էին հետագա լիբերալ սոցիալական բարեփոխումներից: Քաղաքական գործիչների մեծամասնությունը ընդունեցին պետական կառավարումը որպես պահպանողական տարբերակ, հանգեցրեց նրան, որ 1946թ-ի փետրվարին ընդունվեց զբաղվածության ակտ:
Идея либералов об осуществлении полной занятости была в нем отвергнута. В то же время в законе декларировалась ответственность главы государства за со-стояние экономики, а для выработки кон¬кретных рекомендаций в этой сфере при президенте создавался Комитет экономи¬ческих советников.
Այսպիսով, հետպատերազմյան տարիներին առաջին անգամ դրսևորվեց Ռուզվելտի «նոր քաղաքականության» նոր ազատական սկզբունքներից շեղում, դրանց անտեսում: Արտակարգ ռազմական վերահսկողության վերընդունումը և լուծարումը չէր նշանակում 30-ական թվականներին գերիշխող տնտեսական վերահսկողության համակարգի ապամոնտաժում: Սակայն պահպանողականները կտրականապես մերժում էին քաղաքականության հետագա ընդլայնումը և ազատական սոցիալական բարեփոխումների խորացումը:
С еще большей активностью консерва¬тивные силы стали действовать после по¬беды Республиканской партии на проме¬жуточных выборах 1946 г. Завоевав боль¬шинство в обеих палатах конгресса, рес¬публиканцы в союзе с южными демокра¬тами направили главные усилия на реви¬зию либерального трудового законода¬тельства «нового курса». В июне 1947 г. конгресс принял закон Тафта-Хартли, по¬давляющим большинством голосов от¬вергнув президентское вето. Новый закон внес крупные изменения в закон Вагнера, которые существенно ограничили права рабочих. Принцип «нечестной трудовой практики», который по закону 1935 г. применялся только к предпринимателям, был теперь распространен и на профсою¬зы. Отныне запрещались и должны были пресекаться попытки профсоюзов внести в коллективный договор пункт о «закрытом цехе», принуждение рабочих к вступле¬нию в профсоюз и некоторые другие виды профсоюзной практики. Особенно серьез¬ную угрозу профсоюзам создала статья 14(6) нового акта, предоставившая зако¬нодательным собраниям штатов право запрещать даже те формы профсоюзных гарантий, которые разрешались федераль¬ным законодательством.
Տաֆտա-Հարխլիի օրենքը միևնույն ժամանակ սահմանում էր աշխատողների գործադուլների իրականացման իրավունքը, սահմանում էր դեպքերը, երբ դրանք արգելվում էին: Հանրային, պետական աշխատողներին օրենքով արգելվում էր ցանկացած նմանօրինակ գործողությանը մասնակցություն ցուցաբերելը: Իսկ այն դեպքում, երբ աշխատողները իրավունք ունեին գործադուլ անելու, պարտավորվում էին գործատուին 60 աշխատանքային օր առաջ տեղյակ պահել իրենց կողմից նախատեսվող կատարվելիք գործողությունների մասին: Այն դեպքում, երբ առկա են հանգամանքներ, որոնց արդյունքում, նախագահի կարծիքով, ստեղծվում է «արտակարգ իրավիճակ», ապա գործողությունները կարող են հետաձգվել ևս 80 օր:
Օրենքի հիմքում դրված էր պետական կառավարման կոշտ սկզբունքը, որն ուղղված արհմիությունների ամենօրյա գործողությունների կառավարմանը: Նրանք պարտավորվում էին համակարգված ձևով պարբերաբար աշխատանքի նախարարություն ներկայացնել իերնց ամենօրյա գործողությունների վերաբերյալ հաշվետվություն, ինչպես նաև գրավոր ցուցմունք տալ և մասնակցել երդման արարողության առ այն, որ իրենց չեն հանդիսանում կոմունիստական կուսակցության ֆունկցիոներների կազմին:
Ограничение прав профсоюзов сопро¬вождалось наступлением против левых сил рабочего движения, в первую очередь коммунистов. Позиции Коммунистиче-ской партии США после второй мировой войны были существенно ослаблены тем, что Советский Союз и международное коммунистическое движение взяли курс на конфронтацию со странами Запада, а странам Центральной и Юго-Восточной Европы навязывалась сталинская модель тоталитарного строя. Этот курс советского руководства был крайне непопулярен в кругах демократической общественности США, а его поддержка американской компартией облегчала консервативным силам борьбу против коммунистов и тех, кто подозревался в связях с ними. Актив¬ное участие в этой борьбе приняло и фе¬деральное правительство. В марте 1947 г. президент Трумэн издал приказ о провер¬ке лояльности государственных служа¬щих. Лица, обвиненные в связях с комму-нистами, заносились в «черные списки», увольнялись с работы и подвергались пре-следованиям.
Միացյալ նահանգների արհմիութենական շարժման առաջատարների մեծամասնությունը հավանությունը տալիս էր հակակոմունիստական վերոնշյալ կազմակերպությանը: Ուիլյամ Գրինը կոչ էր անում աշխատողներին պաշտպանել ազատ ձեռնարկատիրության համակարգը կոմունիստների ոտնձգություններից: Վերոշարադրյալ կոչերը դրական արձագանքների էին արժանանում և աջակցվում էին արդյունաբերական միությունների ղեկավարների կողմից, որոնք իրենց գործունեությունը սկսել էին ծավալել ԿՊՊ կազմակերպության ձախ թևի կազմում, որտեղ ազդեցության մեծ չափը պատկանում էր կոմունիստներին:
Распространение антикоммунизма в рядах профсоюзного движения и изоляция левого крыла профсоюзов сделали невоз¬можным эффективное сопротивление за¬кону Тафта-Хартли. Призывы левого кры¬ла КПП и президента Объединённого сою¬за горняков Джона Льюиса к бойкоту за¬кона были отвергнуты. Лидеры обоих профсоюзных центров призвали членов профсоюзов выполнять все условия закона Тафта-Хартли в надежде на его ревизию в будущем. К концу 1948 г. более 80 тыс. профсоюзных функционеров дали показа¬ния о непринадлежности к компартии.
Տրումենի կառավարության զիջումները պահպանողականների հակակոմունիստական գործողությունները առաջ բերեցին ամերիկական հասարակության ձախերի խմբի դիմադրությունը: Միևնույն ժամանակում նախագահի փորձերը կոնգրեսի միջոցով անցկացնել «արդարության քաղաքականության» ծրագրի գոնե մի մասը, հիմք հանդիսացան պահպանողականների հարձակումների համար, ովքեր պահանջում էին Տրումենին հրաժարվել լիբերալ քաղաքականությունից և հանդես էին գալիս ամենակատաղի հակակոմունիստական պայքարի ներկայացուցիչներ, որը երբևէ եղել էր Ամերիկայում:
Особенно острая по¬литическая борьба развернулась в США в ходе избирательной кампании 1948 г. В условиях резкого противостояния двух фракций Республиканской партии уме¬ренно-консервативная группировкаu во главе с губернатором штата Нью-Йорк Томасом Дьюи взяла верх над группой правых республиканцев во главе с сенато¬ром Робертом Тафтом. В противовес Р.Тафту, выдвигавшему традиционную программу твердого индивидуализма, Т.Дьюи, ставший официальным кандида¬том партии на пост президента, уже не занимал чисто негативную позицию по отношению к реформам «нового курса» Ф.Рузвельта и к новым программным ус¬тановкам демократов. И в предвыборной платформе Республиканской партии, и в речах ее кандидата признавалась необхо¬димость ограниченного вмешательства государства в экономику и социальные отношения, а также утверждалось, что большинство полномочий федерального правительства следует передать властям • штатов. Это свидетельствовало о посте¬пенном усвоении республиканцами идео¬логии государственного регулирования в ее неоконсервативном варианте, хотя в выступлениях республиканских полити¬ков по-прежнему звучали восхваления системы свободного предпринимательства как «основы материального благосостоя¬ния и политической свободы».
Տրումների և Ժողովրդական կուսակցության արդարության քաղաքականությունը, որը, ընդհանուր առմամբ դուրս չէր գալիս նոր ազատական գաղափարախոսության շրջանակներից, ենթարկվում էր նաև պահպանողական ավանդույթների ազդեցության: Սույնը առաջ էր բերում կուսակցության ձախ թևի հակագործողությունները: Շուտով կուսակցության ձախ թևը Հենրի ՈՒոլլեսի գլխավորությամբ առանձնացավ և 1948թ-ին ձևավորվոց նոր ինքնուրույն, անկախ Առաջադիմական կուսակցությունը:
Նրա քարոզարշավի պլատֆորմը քննադատում էր Միացյալ նահանգների արտաքին ագրեսիվ քաղաքականությունը և վկայակոչում էր Խորհրդային Միության հետ հարաբերությունների կարգավորման՝ նոր ազատական բարեփոխումների, Տաֆտա-Հարթլիի օրենքների մերժման, առանցքային ոլորտների ազգայնացման միջոցով:
Кампания Прогрессивной партии ока¬зала большое влияние на ход предвыбор¬ного съезда Демократической партии. Важную роль в его работе сыграла соз¬данная группой либеральных политиков организация «Американцы за демократи¬ческие действия», которая поддерживала внешнеполитические установки прави¬тельства Трумэна, но в то же время требо¬вала от него оказать противодействие на¬ступлению консервативных сил. По ини¬циативе АДА съезд включил в предвы¬борную платформу Демократической пар¬тии требование отмены закона Тафта-Хартли и пункт о защите гражданских прав негров.
Համագումարում դեմոկրատների կողմից ռասսայական խտրականության շեշտումը առաջ բերեց Հարավի ռասիստների զայրույթը: Հեռանալով համագումարից՝ նրանք հայտարարեցին նոր անկախ Դեմոկրատ-աջակիցների կուսակցության ստեղծման մասին: Կուսակցության ղեկավարության գլուխ կանգնեց Հարավային Կարոլինայի նահանգապետ հետադիմական Ստրոմ Թերմոնդը:
Таким образом, на выборах 1948 г. Де¬мократическая партия оказалась в состоя¬нии глубокого раскола. Это ослабило по¬зиции Г.Трумэна как кандидата демокра¬тов и породило в рядах республиканцев уверенность в победе. Однако их надежды не оправдались. Либеральная платформа демократов, основанная на программе «справедливого курса», оказалась для большинства избирателей более предпоч¬тительной, нежели платформа Республи¬канской партии, обещавшая проведение лишь отдельных скромных мер в социаль¬ной области, к тому же торпедированных правыми республиканцами в ходе специ¬альной сессии конгресса, созванной пре¬зидентом в июле 1948 г. На стороне демократов выступила основная масса членов профсоюзов, надеявшихся на скорейшую отмену закона Тафта-Хартли. В условиях нараставшей «холодной войны» и анти-коммунистической пропаганды широкую поддержку получили и внешнеполитиче-ские установки Демократической партии.
Միացյալ Նահանգների և Խորհրդային Միության միջև առկա հակամարտության և Խորհրդային կառավարության՝ Միացյալ նահանգների հակակոմունիստական քաղաքականությանը կոշտ արձագանքի պայմաններում Ուոլեսի կոչը բարի-դրացիական հարաբերություններ հաստատել ԽՍՀՄ-ի հետ ընտրողների կողմից սպասվելիք դրսևորումը չապահովեցին: Առաջադիմական կուսակցության թեկնածուն 1948թ-ի ընտրություններում ստացավ ընդամենը 1157 ձայն և չկարողացավ հաղթահարել անցողիկ ձայների շեմը:
Все это помогло Г.Трумэну одержать победу на выборах 1948 г. За него голосо¬вали 24,2 млн. избирателей, что обеспечи¬ло ему 303 выборщика, тогда как Т.Дьюи получил 22 млн. голосов и 189 выборщи¬ков, а кандидат диксикратов С.Термонд -1,2 млн. голосов и только 39 выборщиков. Демократы возвратили себе большинство в обеих палатах конгресса.
ԱՄՆ-ն ամենաուժեղ կապիտալիստական երկիրն էր, որը պատերազմից դուրս էր եկել ավելի հզորացած և անչափ հարստացած։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո ԱՄՆ-ի հետադիմական շրջանները սկսել էին մի նոր պատերազմի նախապատրաստվել Սովետական Միության դեմ և թուրքական կառավարողները հույս ունեին նրանց օգնությամբ հասնել երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին ձախողված իրենց սեփական հակասովետական պլանների՝ տերիտորիալ հափշտակումների ու պանթուրքական ծրագրերի իրականացմանը։ Միայն ԱՄՆ-ի օգնությամբ էր հնարավոր ճնշել դեմոկրատական շարժումը երկրի ներսում և իշխանությունը պահել իրենց ձեռքում։
Այսպիսով, չհրաժարվելով իրենց հակասովետական դիրքորոշումից, Թուրքիայի կառավարող շրջանները սկսեցին հանդես գալ ԱՄՆ-ի իմպերիալիստ՛ների հակասովետական պլանների օղակում։ Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը հետպատերազմյան ժամանակաշրջանում ընթացել է երկիրը՝ ամերիկյան իմպերիալիզմի ազդեցությանն ենթարկելու ուղղությամբ, որի հետևանքով Թուրքիան ակտիվ մասնակցություն է ունեցել ԱՄՆ-ի կողմից նախաձեռնվող բոլոր ագրեսիվ խմբավորումներում, որոնք ուղղված են ինչպես Սովետական Միության ու սոցիալիստական ողջ լագերի, այնպես էլ Մերձավոր Արևելքի ժողովուրդների ազգային-ազատագրական և հակաիմպերիալիստական շարժումների դեմ:
1947 թ, մարտի 12-ին ԱՄՆ-ի պրեզիդենտ Տրումենը դիմեց կոնգրեսին մի ելույթով՝ պահանջելով 400 միլիոն դոլար՝ Թուրքիային և Հունաստանին օգնություն ցույց տալու համար։ Ելույթի անմիջական պատճառ էր հանդիսացել Մեծ Բրիտանիայի կառավարության վերջին հայտարարությունը, համաձայն որի նրանք պատրաստվում էին դադարեցնել Հունաստանի կոմունիստական կուսակցության դեմ մղվող քաղաքացիական պատերազմի համար Հունաստանի կառավարությանը ցուցաբերվող ռազմական և տնտեսական աջակցությունը: Տրումենը առաջարկեց Կոնգրեսին աջակցել Հունաստանի կառավարությանը կոմունիստների դեմ պայքարում: Նա դիմեց Կոնգրեսին Թուրքիային աջակցելու առաջարկությամբ ևս, քանի որ նրանք էլ նախկինում կախված են եղել բրիտանական օգնությունից:
Այդ ժամանակ ԱՄՆ կառավարությունը համոզված էր, որ Խորհրդային Միությունը աջակցություն էր ցուցաբերում Հունաստանի կոմունիստական կուսակցությանը և անհանգստանում էր, որ, եթե կոմունիստները հաղթանակ տանեին հունական քաղաքացիական պատերազմում, ապա խորհրդային ուժերն ի վերջո կհաստատվեին Հունաստանում և ազդեցություն կունենային նրա կողմից վարվող քաղաքականության վրա: Իրականում, խորհրդային առաջնորդ Իոսիֆ Ստալինը դիտավորյալ հրաժարվել էր Հունաստանի կոմունիստական կուսակցությանը որևէ աջակցություն ցուցաբերելուց և անգամ ստիպել էր Հարավսլավիայի վարչապետ Իոսիպ Տիտոյին հետևել իր օրինակին' մեծապես վնասելով խորհրդային-հարավսլավական հարաբերությունները: Այնուամենայնիվ, մի շարք արտաքին քաղաքական այլ խնդիրներ ևս ազդեցին Հունաստանին և Թուրքիային ակտիվորեն օգնություն ցուցաբերելու նախագահ Տրումենի որոշման վրա:
Խորհրդային Միության հետ հարաբերությունների վատթարացումը, խորհրդային ուժերի աճող միջամտությունը հույն-թուրքական հարաբերություններում, ինչպես նաև Հունաստանին ցուցաբերվող բրիտանական աջակցության դադարեցումը ստիպեցին Տրումենի վարչակազմին վերանայել ամերիկյան արտաքին քաղաքականությունը: Ելնելով վերը նշված պատճառներից, իր ելույթում նախագահ Տրումենը Կոնգրեսին առաջարկեց հունական և թուրքական կառավարություններին տրամադրել 400,000,000 $-ի չափով օգնություն, ինչպես նաև՝ հմուտ ռազմական ուժ և սարքավորումներ:
Տրումենն իր առաջարկը հիմնավորում էր այսպես. առաջին, նա պնդում է, որ կոմունիստական ուժերի հաղթանակը Հունաստանի քաղաքացիական պատերազմում կվտանգի նաև Թուրքիայի քաղաքական կայունությունը, որն էլ իր հերթին կխաթարի ամբողջ Մերձավոր Արևելքի քաղաքական կայունությունը: Իսկ դա չէր կարելի թույլ տալ՝ հաշվի առնելով Միացյալ Նահանգների ազգային անվտանգության նկատմամբ տարածաշրջանի ունեցած վիթխարի ռազմավարական կարևորությունը: Երկրորդ, Տրումենը պնդում էր, որ Միացյալ Նահանգները պարտավոր է աջակցել «ազատ ժողովուրդներին» «տոտալիտար ռեժիմների» դեմ մղվող պայքարում, քանի որ ավտորիտարիզմի տարածումը «կարող էր վտանգել խաղաղության միջազգային հիմքերը, հետևաբար նաև Միացյալ Նահանգների անվտանգությունը»: տրումենի դոկտրինան հիմք դրեց Միացյալ նահանգների նոր քաղաքականությանը, որն էր «աջակցություն ցուցաբերել բոլոր այն ժողովուրդներին, որոնք պայքարում են արտաքին ճնշման ու զինված փոքրամասնությունների դեմ »:
Տրումենը պնդում էր, որ Միացյալ Նահանգները այլևս չի կարող թույլ տալ խորհրդային տոտալիտարիզմի բռնի հաստատումը ազատ և անկախ ազգերի շրջանում, քանի որ գնալով ամերիկյան ազգային անվտանգության խնդիրը դառնում էր ավելին, քան զուտ ֆիզիկական տարածքային անվտանգության խնդիր: Ավելին, Տրումենի դոկտրինայով ԱՄՆ-ն պարտավորվում էր ակտիվորեն աջակցություն ցուցաբերել բոլոր այն ժողովրդավարական պետություններին, որտեղ հարկ կա պահպանելու քաղաքական ամբողջականությունը:
«Տրումենի դոկտրինայի» համաձայն, 1947 թ. հուլիսի 4-ին Թուրքիան ԱՄՆ-ի հետ կնքեց համաձայնագիր «օգնության» պայմանների մասին, որին հետևեց ամերիկյան առաջին վարկը Թուրքիային՝ 100 մլն դոլարի չափով։ Այս գումարը, ինչպես և հետագայում ստացված «օգնությունները» Թուրքիան ամբողջովին օգտագործեg ռազմական նպատակներով՝ 18,5 մլն դոլար ցամաքային զինված ուժերի վրա, 14,5 մլն՝ ռազմածովային ուժերի, 27 մլն՝ ռազմաօդային ուժերի, 5 մլն ճանապարհների շինարարության և 5 մլն՝ զինանոցի վերակառուցմանը։
Թուրքական կառավարող շրջանների վարած երկրի ռազմականացման քաղաքականությունն ամենևին էլ չէր բխում թուրք ժողովրդի շահերից, ընդհակառակը, այն մինչև վերջը վնասաբեր, Թուրքիայի ազգային շահերին հակասող քաղաքականություն էր, որը նրանք փորձում էին ներկայացնել, որպես միակ հնարավոր ելքը ստեղծված «վտանգավոր» իրադրությունից՝ երևակայական սովետական սպառնալիքի պայմաններում։
«Տրումենի դոկտրինան» րնդունելուց հետո Թուրքիայի արտաքին գործերի մինիստր Նեջմեդդին Սադրքը չհապաղեց հանդես գալու նրա գովաբանությամբ, այն գնահատելով, որպես «մեծ մխիթարություն Թուրքիայի ժողովրդի համար, որովհետև վերջինիս զգացնել էր տալիս, որ նա այլևս միայնակ չէ»։
Պետք է ասել, որ ամերիկյան հեղինակները, հատուկ ուշադրություն դարձնելով այս հարցին, փորձում են «հաստատել» «Տրումենի դոկտրինայի» համաձայն Թուրքիային ցույց տրված օգնության «անշահախնդիր» բնույթը և գործն այնպես ներկայացնել, թե իբր Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները «փրկեցին» Թուրքիան Սովետական ներխուժման վտանգից։
Այսպես, միջազգային հարաբերությունների պատմության հայտնի մասնագետ Զորջ Լենզովսկին պնդում է, որ «1947 թվականի գարնանը... Թուրքիան լրջորեն վախենում էր զինված ինտերվենցիայից» ուստի և «պրեզիդենտ Տրումենը կոնգրեսին հղած իր հայտնի ուղերձով առաջարկեց օգնություն ցույց տալ Թուրքիային ու Հունաստանին՝ հաշվի առնելով նրանց անվտանգությանը սպառնացող սովետական լուրջ վտանգը»։
«Կարելի է համարձակորեն եզրակացնել, — գրում է «Սովետական Միությունը և մահմեդական աշխարհը 1917—1958 թթ.» գրքում Այվր Սփեքթը,— որ Հունաստանն ու Թուրքիան 1947 թ. փրկվեցին բացառապես Միացյալ Նահանգների վճռական միջամտության շնորհիվ...» ։
Հայտնի պատմաբան էմիլ Լենջիլը նույնպես անհիմն կերպով պնդում է, թե իբր Թուրքիան 1947 թվականին ուժեղ ճնշման տակ էր, որովհետև «...Սովետներին ժամանակը թվում էր նպաստավոր իրականացնելու համար էգեյան և միջերկրածովյան շրջանները ներթափանցելու Ռուսաստանի դարավոր իղձը»։ Նման ձևով խեղաթյուրելով իրականությունր, հեղինակը ճգնում է «ապացուցել», որ «հենց այդ վտանգին ի պատասխան Միացյալ Նահանգների կառավարությունը հանդես եկավ պրեզիդենտական ուղերձով»։
Նույնպիսի փաստազուրկ և ստահոդ պնդումներով են հանդես գափս ամերիկյան, նաև անգլիական ու ֆրանսիական այլ հեղինակներ Սովետական Միության կողմից Թուրքիային իբր սպառնացող «մշտական վտանգի» շինծու այս թեզն ընկած է նաև ժամանակակից թուրք պատմաբանների, քաղաքական գործիչների և մամուլի հայտնի տեսաբանների բազմաթիվ գրքերի ու հոդվածների հիմքում։
Ահա, օրինակ, ինչպես է բացատրում դեպի ԱՄՆ-ը կատարած Թուրքիայի շրջադարձը Սովետա-թուրքական հարաբերությունների «մասնագետ» Հալյուկ Ցուլմանը. «1945 թվականի կեսերից Սովետական Միությունը սկսեց Թուրքիայի վրա ուժեղ ճնշում գործադրել... Թուրքիան մի մեծ վտանգ զգաց և տնտեսական ու ռազմական տեսակետից ՍՍՌՄ-ի դեմ հանդիման միայնակ չմնալու համար 1939 թվականից իր դաշնակից Անգլիայի և 2-րդ համաշխարհային պատերազմի վերջին ամենաուժեղ պետությունը դարձած ԱՄՆ-ի աջակցությունը ստանալու ուղղությամբ սկսեց աշխատել»:
Վերը Հիշատակված Ալթեմուր Քըլըջը ևս ամերիկյան «օգնությանը» դիմելը բացատրում է երևակայական սովետական սպառնալիքով, որի պատճառով, ըստ հեղինակի, «թուրք ժողովուրդը և թուրքական կառավարությունը այդ օգնությունը խանդավառությամբ ընդունեցին»։
Նույն բանն է կրկնում պրոֆեսոր Ահմեդ Շյուքրյու էսմերը՝ միաժամանակ ընդգծելով «Տրումենի դոկտրինայի» «բարոյական մեծ արժեքը», այն է, որ «աշխարհի ամենահզոր պետությունը, ամենամեծ դեմոկրատիան հետաքրքրվում է Թուրքիայի ճակատագրով:
1961 թ. նոյեմբերի ընտրություններից հետո իշխանության գլուխ անցած Իսմեթ Ինոնյուի կառավարությունը շարունակում է հետևել Թուրքիայի նախկին կառավարողների կողմից անցկացվող արտաքին քաղաքական կուրսին: Հատկանշական Է պրեմիեր-մինիստր Ինոնյուի այն հայտարարությունը, որ նա արել էր նախքան կառավարության գլուխ անցնելը։ Իր ելույթներից մեկում անդրադառնալով իր գլխավորած ժողովրդա-ռեսպուբլիկական պարտիայի քաղաքական պլատֆորմին, Ինոնյուն ընդգծել էր. «Ես լսել եմ, որ օտարերկրացիներին ասում են այն մասին, որ թե ժողովրդա-ռեսպուբլիկական պարտիան իշխանության հասնի, նա չեզոքության քաղաքականություն կվարի։ Այդ խոսակցությունները բացարձակ կեղծիք են։ Այդ մենք սկսեցինք համագործակցության քաղաքականություն վարել 1939 թվականին Անգլիայի ու Ֆրանսիայի, իսկ 1947 թվականին՝ Ամերիկայի հետ։ Մենք իշխանությունը թողեցինք նախքան այն մոմենտը, երբ սկսվեց ՆԱՏՕ-ի էվոլյուցիան 1952 թվականին, այն ստադիայում, երբ կենսագործվում Էր Տրումենի դոկտրինան։ Այդ ժամանակից ի վեր մենք հավանություն ենք տալիս ու պաշտպանում Թուրքիայի դիրքը, որպես ՆԱՏՕ-ի Հավատարիմ դաշնակցի և Ամերիկայի նվիրված բարեկամի»:
Եվ իրոք, իշխանության գլուխ անցնելուց հետո Ինոնյուի կառավարությունը արտաքին քաղաքականության ասպարեզում ամբողջությամբ հետևելով Թուրքիայի նախկին ղեկավարների անցկացրած գծին վարում Է ագրեսիվ տերությունների հետ այնպիսի «համագործակցության» քաղաքականություն, որը Բայար — Մենդերեսի կառավարությանը հասցրեց քաղաքական ամոթալի իրավիճակի:
Այսպիսով, «Տրումենի դոկտրինան», ԱՄՆ-ի կառավարության արտաքին քաղաղաքական ծրագիր է, որը պրեզիդենտ Հ․ Տրումենը շարադրել է 1947-ի մարտին կոնգրեսին հղած իր ուղերձում։ Սույնով նախատեսվում էր 1947—48 ֆինանսական տարում, «կոմունիստական վտանգի» առաջն առնելու պատրվակով, որպես «օգնություն» Հունաստանին և Թուրքիային տրամադրել 400 մլն դոլլար (այդ երկրների հետ համաձայնագրերը կնքվեցին համապատասխանաբար 1947-ի հունիսի 20-ին և հուլիսի 12-ին)։ Իրականում Տրումենի դոկտրինայի նպատակն այլ էր՝ սահմանափակել 1939—1945-ի երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ուժեղացած դեմոկրատիայի ու սոցիալիզմի ուժերը, պաշտպանել հետադիմական վարչակարգերը, միջամտել այլ երկրների ներքին գործերին՝ դրանց տարածքները վերածելով ՍՍՀՄ-ի և սոցիալիստական մյուս երկրների դեմ ուղղված ռազմաստրատեգիական հենակետերի։
Заключение
Ինչպես նշեցինք, երկրոդ համաշխարհային պատերազմը տևեց 1939թ.-ից մինչև 1945թ.-ի գարունը: Պատերազմում ընգդրկված էր 61 երկիր: Սա մարդկությանը հայտնի միակ պատերազմն է, որտեղ կիրառվեց ատոմային զենք: Պատերազմի պատճառը խոշոր գերտերությունների միջև առկա ահժնհաշըություններն էին: Գերմանիան, Իտալիան, Ճապոնիան պայքրար մղեցին Խորհրդային Միության, Անգլիայի, Ֆրանսիայի, ԱՄՆ-ի դեմ: Նպատակը նաև Խորհրդայն Միության տապալումն էր, որն այդ ժամանակ, սակայն, իրականություն չդարձավ: Պատերազմն ավարտվեց Գերմանիայի տապալումով: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտը մարդկության պատմության համար նոր սկիզբ եղավ:
Պատերազմը վիթխարի մարդկային և նյութական վնասներ հասցրեց, բայց Խորհրդայւին Միությունը վերածվեց համաշխարհային ճանաչված առաջնորդի:
Արևմուտքում գերտերությունը ԱՄՆ –ն էր, որն այդքան էլ մեծ կորուստներ չէր կրել: Խորհրդային Միության առաջնային լինելը խանգարում էր ԱՄՆ-ին, որը վախենում էր կոմունիստական մոդելի առկայությունից, բացի այդ ԽՍՀՄ-ը նաև ՄԱԿ-ի հիմնադիրներից էր համարվում: Այս երկու հզոր պետությունների միջև առկա դաշինքի խախտումը հավաստի փաստ էր: Եվ արդեն 1947թ.-ին նրանց միջև հիմք դրվեց «սառը պատերազմի»:
Նույն թվականին կնքվեց հյուսիս- ատլանտյան դաշինքը: ԽՍՀՄ-ը հայտարարեց միջուկային զենքի փորձարկման հաջողությունը:
Կողմերի միջև հակասությունները շեշտակի դրսևորվեցին 1947թ.-ին ԱՄՆ-ի ներկայացրած Մարշալին պլանով, որը համարվեց հակախորհրդային քաղաքականության հստակ զենք: Ստեղծված իրավիճակից փորձեց օգտվել Թուրքիան:Նա հույս ուներ, որ երկու տերությունների միջև առկա հակամարտությունը երրորդ համաշխարհաիյն պատերազմի հիմք կհանդիսանա, և ինքն էլ, ի վերջո, կիրկանացնի իր պանթուրքական ծրագիրը:
Ըստ «Տրումենի դոկտրինայի» Թուրքիան իրեն հատկացված օգնությունը ծառայեցրեց ոչ թե իր ժողովրդի շահերի համար, այլ օգտագործեց ռազմական նպատակներով: Աիդ ժամանակահատվածում շատերն էին պնդում, որ Թուրքիան վտանգի մեջ է, և նա փրկվեց բացառապես ԱՄՆ-ի միջամտության շնորհիվ:
Այսպիսով, երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտը դարձավ ԱՄՆ-ի և ԽՍՀՄ-ի միջև «սառը պատերազմի» սկիզբ, իսկ Թուրքիան, ճնշվողի դերում հանդես գալով և օգտվելով իր դիվանագիտական քաղաքականությունից, փորձում էր ստեղծված իրավիճակից օգուտ քաղել:
Литература
1. Սահակյան Ռ.Գ. «Հետպատերազմյան տարիների սովետա-թուրքական հարաբերությունները բուրժուական պատմաբանների գնահատմամբ», Հայկական ՍՍՌ գիտությունների ակադեմիայի տեղեկագիր, Երևան, 1963, N 6
2. Самсонов А.М. «Крах фашистской агрессии 1939-1945». Исторический очерк. Издание второе, исправленное и дополненное. — Академия Наук СССР. Отделение истории. Институт Истории СССР. — Москва: Издательство «Наука», 1980г.
3. «Мир в первой половине XX века. 1918—1945». Материалы к курсу «Новейшая история»/ О. С. Сороко-Цюпа, В. П. Смирнов, В. С. Посконин, А. И. Строганов; Под ред. О. С. Сороко-Цюпы. — М.: Просвещение, 1994г.
4. Ларин В. «Международные отношения и идеологическая борьба». – М.: Международные отношения, 1976г.
5. Еремин А.Г. «Изменение стратегии внешнеполитического развития СССР в условиях формирования военного блока НАТО (конец 1940-х - нача- ло 1950-х гг.)» // Известия высших учебных заведений. Поволжский регион. Общественные науки. № 2/3. 1999г.
6. Eремин A. Г. «Разработка и реализация внешнеполитического курса ссср в 1945-1964 гг.» Специальность 07.00.02. – отечественная история, Автореферат, диссертации на соискание ученой степени доктора исторических наук, Москва. 2012г.
7. «История новейшего времени стран европы и америки 1945-2000»//Под редакцией профессора Е.Ф.Язькова, Москва, «Простор», 2003г.
8. Выступление президента Гарри Трумэна на совместном заседании палат конгресса США. Вашингтон. 12.03.1947 г. // http://www.coldwar.ru/truman/doctrine.php
9. Altemur Killс «Turkey and the World», Washington, 1959
