diplom.am

077 42 73 23 email` [email protected]

Թարգմանչական աշխատանքներ

Մատչելի գներով, կարճ ժամկետներում, բարձրակարգ մասնագետների կողմից

Պատվիրել

Անվճար աշխատանքներ Ռեֆերատ Հուլիոս Կեսարի արևելյան արշավանքները Միջերկրական ծովում

Բովանդակություն

Ներածություն
Հուլիոս Կեսարի արևելյան արշավանքները Միջերկրական ծովում
Եզրակացություն
Օգտագործված գրականության ցանկ


Ներածություն

Գայոս Հուլիոս Կեսարը ծնվել է Հռոմում, Տրոյական պատերազմից մի քանի հարյուրամյակ անց, մ.թ.ա 100թ-ին Հուլիոսների պատրիկյան ընտանիքում: Հուլիոսների ընտանիքը Հռոմի պատմության մեջ ուներ կարևորագույն դեր: Այն սկիզբ է առնում Հուլիոսից՝ Էնեոսի ավագ որդուց: Հորը՝ ավագ Գայոս Հուլիոս Կեսարին ապագա դիկտատորը կորցրել է 16 տարեկանում, իսկ մոր՝ Ավրելիայի հետ պահպանել է մտերմիկ ու ջերմ հարաբերությունները մինչև մոր մահը:
Մթա 83թ Կեսարն ամուսնանում է Մարիոսի համախոհներից մեկի և Սուլլայի թշնամու՝ Ցիննայի դստեր հետ: Մարիոսի մահից հետո Սուլլան պահանջում է, որ Կեսարն ամուսնալուծվի, սակայն, նույնիսկ պրոսկրիպցիաների ցուցակներում հայտնվելու վտանգը չստիպեց նրան թողնել իր կնոջը:
Մթա 75թ Կեսարը մեկնում է Հռոդոս ուսումնասիրելու հռետորական արվեստ, սակայն ճանապարհին նրան գերի են վերցնում կիլիկիացի ծովահենները: Մինչ նրա ընկերները հավաքում էին 20 տաղանդ, նա փորձարկում էր իր ճարտարախոսության ուժը ավազակների վրա: Մեկ ամիս հետո, ազատվելով գերությունից նա Միլեթում հավաքելով նավատորմ գրավեց ծովահենների կղզին և մահապատժի ենթարկեց բոլորին: Սակայն, հաշվի առնելով իրեն առևանգողների բարի վերաբերմունքն իր նկատմամբ, նա հեշտացրեց մահապատիժը, արագացնելով նրանց վախճանը:
Մթա 65թ ընտրվում է էդիլ: Նրա պարտականությունների մեջ էր մտնում Հռոմի առօրյական կյանքի կազմակերպումը՝ քաղաքային շինարարությունը, տրանսպորտը, առևտուրը և այլն: Նա կազմակերպում է թանկարժեք ու շքեղ ներկայագումներ, գլադիատորական մարտեր, հասարակական ճաշկերույթներ: Այս ամենը հանգեցնում է նրան, որ տարվա վերջին նա սնանկանում է (նրա անձնական պարտքը կազմում է 100 ոսկե տաղանդ):
Մթա 63թ Կեսարն ընտրվում է մեծ քուրմ (pontifex maximus): Մթա 62-60 թթ Կեսարը տեղակալ էլ հռոմեական պրովինցիա Իսպանիայում: Մթա 60-ին նա Հռոմ է վերադառնում որպես հարուստ մարդ, թեև մեկնելուց առաջ այնպես էր խճճված պարտքերի մեջ, որ պարտատերերը չէին ուզում նրան թողնել Հռոմից դուրս:
Հրաժարվելով հաղթահանդեսից, նա մտավ Հռոմ և առաջարկեց իր թեքնածությունը առաջիկա կոնսուլային ընտրություններում: Որպես երկրորդ կոնսուլ, Կեսարի հակառակորդներն առաջարկեցին Մարկոս Բիբուլին:
Ընտրություններից առաջ Հռոմի 3 ամենաազդեցիկ քաղաքական գործիչները՝ Պոմպեոսը, Կրասոսը և Կեսարը գաղտնի համաձայնություն կնքեցին որը պատմության մեջ է մտել Առաջին եռապետություն անվամբ:

Հուլիոս Կեսարի արևելյան արշավանքները Միջերկրական ծովում

Գայոս Հուլիոս Կեսարը (Ք. ա. 100- 44) Հին Հռոմի մեծագույն քաղաքական, պետական և ռազմական գործիչներից է: Հուլիոսների նշանավոր պատրիկական գերդաստանից սերած երիտասարդը պետական ծառայությունն սկսել է Ք. ա 81թ. Փոքր Ասիայում: Մասնակցել է Հռոմի ոխերիմ թշնամու` Միհրդատ Պոնտացու դեմ պատերազմին, ստացել զինվորական տրիբունի կոչում:
Հուլիոս Կեսարը, որը համարվում է առաջին եռապետության նախաձեռնողն ու կազմակերպիչը հետապնդում էր որոշակի քաղաքական նպատակներ, և նրան պակասում էր Պոմպեոսի քաղաքական հեղինակությունն ու Կրասոսի անսահաման հարստությունը (Կրասոսն ամենահարուստ մարդն էր ողջ Հռոմում): Իսկ Կրասոսին ու Պոմպեոսին գայթակղում էր Կեսարի համարձակ միտքը և կամային որոշումներ կայացնելու ունակությունը: Ցիցերոնը հավատացնում էր, որ տարիների ընթացքում Կեսարի մեջ հասունանում էր թագավորական իշխանությունը վերականգնելու և զավթելու գաղափարը:
Շուրջ քսանամյա ծառայությունից հետո` Ք. ա. 62թ., արդեն բազմափորձ ու հմուտ քաղաքական և ռազմական գործիչը նշանակվում է Հռոմի ծայրագավառներից մեկի` Իսպանիայի կառավարիչ: Նրան հաջողվում է կարճ ժամանակում հնազանդեցնել տեղի ապստամբական ուժերին, կարգավորել պրովինցիայի տնտեսական և քաղաքական կացությունը և նրա անմիջական կապը կենտրոնի` Հռոմի հետ:
Ք. ա. 61թ. Հուլիոս Կեսարը վերադարձավ Հռոմ և ընտրվեց կոնսուլ: Սակայն Կեսարի գերագույն նպատակը Հռոմում միահեծան իշխանության հասնելն էր: Այդ ճանապարհին նրա առաջին քայլը Հռոմի երկու այլ ազդեցիկ քաղաքական և ռազմական գործիչների` Մարկոս Կրասոսի և Գնեոս Պոմպեոսի հետ եռապետություն կազմելն էր:
Հռոմի արևելյան քաղաքականությունը էականորեն տարբերվում էր եվրոպականից: Մ.թ.ա. I դարում Արևելքում Հռոմի նվաճումների պահին այստեղ ապրում էին պետականության և ընդհանրապես քաղաքակրթության հնագույն ավանդույթներ ունեցող ժողովուրդներ: Վերջապես` այստեղ կային ռազմաքաղաքական և տնտեսական խշոր ներուժ ունեցող պետություններ` Պարթևստանը և Մեծ Հայքը, որոնք ձգտում էին ընդարձակելու սեփական ազդեցության ոլորտը: Հռոմը ստիպված էր հաշվի նստել Արևելքում տիրող իրավիճակի հետ:
Արևելքում Հռոմի քաղաքական հետաքրքրությունների շրջանակը տարածվում էր երեք տեսակի տարածքների ուղղությամբ: Առաջինը Առաջավոր Ասիայի արևմուտքում գտնվող շրջաններն էին, որոնք դեռևս Առաջին եռապետության ժամանակ վերածվել էին հռոմեական պրովինցիաների: Այդ տարածքներն էին Արևմտյան Փոքր Ասիան, Սիրիան, Պաղեստինը, Եգիպտոսը: Այստեղ հիմնվում էին հռոմեական գաղութներ, որոնց բնակիչները հիմնականում հողատերեր, առևտրականներ և արհետսավորներ էին: Սրանք կազմում էին պրովինցիաների բնակչության արտոնյալ խավը: Ինչպես և Եվրոպայում, այստեղ էլ իրականացվում էր հռոմեականացման քաղաքականությունը: Հռոմը այստեղ հենվում էր նաև տեղական ազնվականության վրա, որը ժամանակի ընթացքում սկսում էր հռոմեականանալ:
Հետաքրքրությունների հաջորդ շրջանները կազմում էին Հռոմից կախյալ քաղաքական միավորները` Պոնտոսը, Կապադովկիան, Կոմմագենեն և այլք: Սրանց արքաները ճանաչել էին Հռոմի գերիշխանությունը և վայելում էին կիսանկախ կարգավիճակ` հարկի վճարման և ինքնուրույն արտաքին քաղաքականություն չվարելու պայմաններով: Այս երկրները միաժամանակ արգելապատնեշային տարածքների դեր էին կատարում մի կողմից Հռոմի, մյուս կողմից` Պարթևստանի և Մեծ Հայքի միջև:
Երրորդ խմբի մեջ էին մտնում անկախ և հզոր պետությունները` Մեծ Հայքը և Պարթևստանը: Հռոմը հնարավորություն չուներ ուղղակի ծավալման միջոցով իր տիրապետությունը հաստատելու նրանց վրա: Նրանց հետ հարաբերություններում, սկսած Օկտավիանոսից, գերիշխում էր դիվանագիտական պայքարի քաղաքականությունը, որն իրականացվում էր ներքին հակասությունների օգտագործման միջոցով:
Հռոմը ձգտում էր այստեղ ստեղծել հռոմեամետ ուժեր, աջակցում էր Պարթևստանում և Մեծ Հայքում ոչ հռոմեամետ արքաների դեմ ծավալվող պայքարին: Այդ քաղաքականությունը լիուլի դրսևորվեց Հռոմեական կայսրության գոյության ողջ ընթացքում, երբ պայքարը հանուն Հայաստանի նկատմամբ ազդեցության հաճախ հանգեցնում էր տևական պատերազմների: Այդ էր պատճառը, որ Արևելքում Հռոմը ի վիճակի չէր լայնորեն ծավալվելու կամ վարելու հռոմեականացման քաղաքականություն, ինչպիսին կատարում էր դեռևս գերազանցապես տոմատիրական փուլում գտնվող Եվրոպայում:
Այնուամենայնիվ, ժամանակ առ ժամանակ Հռոմը փորձեր էր կատարում ընդարձակելու իր տիրապետության շրջանակները: Սակայն հաջողությունները կարճատև էին, ինչպես եղավ Տրայանոսի պարթևական արշավանքի ժամանակ: Նույնիսկ պարթևական մայրաքաղաք Տիզբոնի նվաճումը հնարավորություն չտվեց երկար ժամանակով հաստատվելու Միջագետքում: Հետագա դարերում էլ հռոմեա-պարթևական և հռոմեա-սասանյան հակամարտությունը շարունակվեց, սակայն առանց էական հաջողությունների կողմերից որևէ մեկի համար:
Ք. ա. 50-ական թվականներին Հուլիոս Կեսարը նվաճողական գործողություններ է իրականացնում Գալիայում` արդյունքում զավթելով ողջ Անդրալպյան Գալիան (ներկայիս Ֆրանսիայի տարածքը):
Գալլիական պատերազմի սկսվելու պատճառ եղավ մթա 58 թ կելտական ցեղերի մասսայական վերաբնակեցումը: Հելվետների դեմ հաղթանակից հետո պատերազմ սկսվեց Գալլիա ներխուժած գերմանական ցեղերի դեմ:
Մթա 57-ին սկսվում է բելգերի հպատակեցումը: 3 տարի տևած պատերազմի արդյունքում Կեսարը բազմապատկեց իր ունեցվածքը, և իր քաղաքական ազդեցությունը:
Մթա 55-ին Կեսարը հաշվեհարդար էր տեսնում ժամանակակից Ֆլանդրիայի տարածքը ներխուժած որոշ գերմանական ցեղերի հետ և կարգուկանոն էր հաստատում տարածքում: Մ.թ.ա. 55-ի ամռանը և հաջորդ տարի Կեսարը էքսպեդիցիա է կազմակերպում դեպի Բրիտանիա: Սակայն հանդիպելով տեղաբնակների կատաղի հակահարվածին Կեսարը ձեռնունայն վերադառնում է Գալլիա:
Մթա 53-52թթ շարունակվում էր Գալլիական ցեղերի դիմադրությունը: Կեսարի լեգիոնները ստիպված էին մարտեր մղել անտառներում թաքնվող և հանկարծակի հարձակվող գալլիական ջոկատների դեմ: Սակայն Կեսարի նման հմուտ և հեռատես զորավարը մեկը մեկի հետևից կարճ ժամանակում հնազանդեցնում էր տեղաբնակներին:
Մթա 52-ին գալլիական ապստամբության գլուխ էր կանգնել արվերների առաջնորդ Վերցինգետորիքսը: Նրա ջոկատներն արագ մեծանում էին գալլիական մյուս ցեղերի հաշվին:Հռոմեացիների դեմ Վերցինգետորիքսն օգտագործում էր «այրված հողի» տակտիկան: Նրա զինվորներն այրում և ամայացնում էին բնակավայրերն ու ցանքատարածությունները զրկելով հռոմեական զորքը սննդից և այլ տնտեսական պաշարից: Վերցինգետորիքսի հաջողության համբավը տարածվում էր գալլիայով մեկ և նրա շուրջը հավաքում նորանոր մարտիկներ:
Ի վերջո Կեսարի զորքը շրջապատում է ապստամբներին և նրանց առաջնորդին Ալեզիայում: Մեկամսյա շրջապատումից հետո Կեսարի զորքը ջախջախում է ոչ միայն պաշարվածներին, այլ նաև օգնության հասած գալլիական լրացուցիչ ջոկատները և գերի է վերցնում Վերցինգետորիքսին: Վերցինգետորիքսի ապստամբության անկումից հետո գալլիական ցեղերը վերջնականապես հնազանդեցվեցին մթա. 50թ-ին: Գալլիական պատերազմի մասին մանրամասն գրել է ինքը՝ Հուլիոս Կեսարը, սենատին ուղղված իր զեկույցներում և իր լեգատներին հասցեագրված նամակներում:
Գալլիական հաղթարշավը մեծացրեց կեսարի փառքը Հռոմում: Նույնիսկ նրա ոխերիմ հակառակորդները՝ Կատուլը և Ցիցերոնն ընդունեցին նրա արտասովոր ռազմական տաղանդը և կամքը:
Այդ ընթացքում Մարկոս Կրասոսը ռազմական գործողություններ էր մղում արևելքում: Ք. ա. 53թ. Միջագետքի Խառան քաղաքի մոտ պարթևական զորքերը գլխովին ջախջախում են հռոմեական բանակը: Զոհվածների թվում էր նաև հրամանատարը` Մարկոս Կրասոսը: Վերջինիս գլուխը բերվում է Արտաշատ, որտեղ այդ ժամանակ հյուրընկալվում էր պարթևական Օրոդես արքան, և ի ցույց է դրվում թատրոնում` Եվրիպիդեսի «Բաքոսուհիներ» ներկայացման ընթացքում:
Ինչ վերաբերում է Պոմպեոսին, ապա նրան խստորեն անհանգստացնում էր Կեսարի ազդեցության օրեցօր ընդլայնումը: Ուստի նա սենատի անունից Կեսարից պահանջում է վայր դնել իր լիազորությունները և զորացրել բանակը: Սակայն Կեսարը կտրականապես մերժում է, չնայած քաջ գիտակցում էր, թե իր մերժումը ինչ հետևանքներով է հղի: Արդարև, սենատի արձագանքը չի ուշանում. Կեսարը հայտարարվում է հայրենիքի թշնամի:
Կեսարի համբավը և մարտունակ բանակն անհանգստացնում էին նրա քաղաքական հակարակորդներին: Կեսարը սենատից պահանջում էր երկարաձգել իր պրոկոնսուլության ժամկետը մինչև մ.թ.ա 48 թիվը: Սակայն, մթա 49 թ ընտրված կոնսուլները կոչ արեցին Կեսարին վայր դնելու լիազորությունները, հակառակ դեպքում նրան հայտարարել հայրենիքի թշնամի, որը պետական հեղաշրջում է ծրագրում: Պոմպեոսը դիմեց վճռական քայլերի, կանչելով իր վետերաններին: Հռոմը լցվեց զինվորներով:
Մ.թ.ա. 49 թվին Հուլիոս Կեսարը Գալիան նվաճելուց հետո վերադարձին մոտենում է Հռոմին սահմանակից Ռուբիկոն գետին: Օրենքի համաձայն, Հռոմի սահմանների մոտ պետք է նա ազատ արձակեր բանակը: Սակայն Կեսարը գիտակցաբար անցնում է Ռուբիկոնը՝ կտրելով նահանջի ճանապարհը, քանի որ որորշում էր ընդունել Հռոմի միապետը դառնալու: Այդ օրվանից «Ռուբոկոնն անցնել» արտահայտությունը դարձել է թևավոր: Հունվարի 10-ին 300 հեծյալներից կազմված մեկ լեգեոնով սահմանն անցնելով, Կեսարը շարժվում է դեպի Հռոմ՝ այդպիսով քաղաքացիական պատերազմ սկսելով: Հուլիոս Կեսարը մտնում է Իտալիա, գրեթե առանց դիմադրության գրավում Հռոմը և հռչակվում ժամանակավոր դիկտատոր: Սկսվում է քառամյա (Ք. ա. 49-45) քաղաքացիական պատերազմը:
Քաղաքացիական պատերազմը երկու կեսի բաժանեց Հռոմեական կայսերությունը՝ պոմպեոսականների և կեսարյանների: Պոմպեոսը ներկայացնում էր կայացած և պահպանողական հռոմեական ազնվականության շահերը, Կեսարը բերում էր Հռոմի համար նոր, անհասկանալի և խորթ գաղափարախոսություն:
Քաղաքացիական պատերազմի վերջակետը դրվեց մ.թ.ա 48թ հունիսի 6-ին Ֆարսալի ճակատամարտում, ուր Կեսարի փոքրաքանակ և հոգնած զորքը լիովին ջախջախեց Պոմպեոսի մեծաքանակ լեգեոնները: Պոմպեոսի զորքի քանակը հասնում էր մոտավորապես 90. 000-ի, իսկ Կեսարի զորքը մոտ 42.000-43.000 էր:
Պոմպեոսի գլխավորած սենատի զորքերի և Կեսարի բանակի միջև պայքարն ավարտվում է վերջինիս անվերապահ հաղթանակով: Պոմպեոսը փախչում է Սամոս, այնտեղից էլ ուղևորվում Եգիպտոս, որտեղ և սպանվում է Կեսարի համախոհների կողմից:
Եգիպտոս ներխուժած Կեսարը պարտության է մատնում եգիպտական զորքին և երկրի գահը շնորհում Կլեոպատրա 7-րդին: Ապա, անցնելով Փոքր Ասիա, նա պարտության է մատնում նաև Միհրդատ Եվպատորի որդուն` Փառնակեսին:
Փառնակեսը մ.թ.ա 63թ-ն, դառնալով 16 տարեկան և տեսնելով, որ Հռոմեական կայսերությունը պառակտված էր երկու հզոր անձանց Հուլիոս Կեսարի և Պոմպեոսի կամայականությունների արդյունքում, վերջինիս մահից հետո որոշեց օգտվել առիթից և վերադարձնել իրեն այն բոլոր իրավասությունները, որոնց նախկինում տիրապետում էր նրա հայրը: Փառնակեսը նվաճողական գործողություններ կատարեց դեպի Կոլխիդոն, Պոնտոսի թագավորությունը, որի մայրաքաղաքը Սինոպն էր: Վերինս նրա հոր` Միհրդատի սիրելի վայրն էր: Գործողությունների վերջակետը նա դրեց հարձակվելով Փոքր Հայքի և Կապադովկիայի վրա: Դիեոտարոսը և Արիոբարզանեսը օգնության հայացք ուղղեցին դեպի Դոմետիոսը, որի իշխանական լիազորությունները տարածվում էին Փոքր Ասիայում: Վերջինիս տնօրինման տակ գտնվում էր երեք լեգիոն, որոնցից երկուսը Հուլիոս Կեսարի հրամանով նա ուղարկել էր իրեն օգնության` Եգիպտոս, իսկ նրա մոտ մնացել էր միայն մեկը` 36-րդը: Այս պատճառով նա արագ հավաքեց լեգիոնը Պոնտական թագավորությունում, նրան միացրեց Դիեոտարոսի Փոքր Հայքում հավաքած երկու լեգիոնը և լեգիոնները հավաքեց Կապադովկիայի շուրջ: Կապադովկիայից Փոքր Հայք հաղորդակցության ուղին անցնում էր լեռնային անտառապատ տարածքով:
Դոմետիոսը շարժվեց այս անտառապատ տարածքով և զորքը տեղակայեց Նիկոպոլ քաղաքի մոտ: Հաջորդ օրը բարձրանալով բլրի գագաթը նա նկատեց Փառնակեսի զորքին, որը արդեն ռազմական դիրքավորման էր անցել` երեք պահեստազորայիններով և երկու թևով:
Դոմետիոսը սկսեց ամրապնդել դիրքերը, իսկ Փառնակեսը` մտածելով, որ Կեսարի իրավիճակը Ալեքսանդրիայում կստիպի Դոմետիոսին հանձնվել, սխալվեց և ստիպված եղավ հակահարված տալ Դոմետիոսի հանկարծակի ռազմական դիրքով շարժին: Ռազմական գործողությունների արդյունքում հայկական երկու լեգիոնները դիմեցին փախուստի, պոնտական լեգիոնը չարդարացրեց իրեն և հռոմեական 36-րդ լեգիոնը ամբողջությամբ ստիպված եղավ իր վրա կրել պատերազմի բեռը: Սակայն Փառնակեսը կարողացավ շրջափակման մեջ վերցնել Դիեոտարոսի լեգիոնին, որը ստիպված հետ նահանջեց:
Հակամարտության արդյունքում Փառնակեսը ամբողջական հաղթանակ տարավ և շարունակեց իր իրավասությունները տարածել Պոնտական թագավորության, Փոքր Հայքի, Կապադովկիայի վրա: Իսկ Դոմետիոսը սույն գործողություններից հետո կամաց-կամաց նահանջեց Փոքր Ասիայի խորքերը: Պոնտոսում և Կապադովկիայում Փառնակեսը վարվեց նույն կերպ, ինչպես որոշ ժամանակ առաջ նրա հայրը: Նա հրամայեց մահապատժի ենթարկել նրանց կամ մարմնական տարբեր վնասվածքներ պատճառել նրանց և բռնազավթել նրանց ողջ ունեցվածքը: Իր կողմից կատարված գործողությունների արդյունքում նա վերոնշյալ տարածքներում վերականգնեց Միհրդատի երբեմնի իշխանությունը` համոզված լինելով, որ Հուլիոս Կեսարը երբևէ չի վերադառնա և իր մահկանացուն կկնքի Ալեքսանդրիայում:
Հուլիոս Կեսարը, 6 լեգիոններով հասնելով Սիրիա, գործերը դասավորեց այնպես, որ կարողանա վստահել ամենը իր հարազատներից մեկին` Սեկստա Կեսարին: Այնուհետև 6 լեգիոնների հետ կազմակերպեց ժողով և որոշում կայացրեց ծովային ճանապարհով ուղղորդվել Կիլիկիա: Այստեղ Տարսոնում նա հավաքեց Փոքր Ասիայի տարբեր ներկայացուցիչների և տվեց հանձնարարականներ: Նույն ժամանակահատվածում Կեսարի ներկայությունը Հռոմում առանձնակի կարևորություն էր ներկայացնում: Թերևս, Կեսարը գիտակցում էր դա, սակայն միևնույն ժամանակ գիտակցում էր, որ Փոքր Հայքում ամրապնդվել էր նրա առաջնային խնդիրներից մեկը` Փառնակեսը: Նա դեռ պետք է Փառնակեսին զրկեր իր դիրքերից, այնուհետև վերադառնար Հռոմ` ապահովելով իրեն այս կողմից ևս:
Հուլիոս Կեսարը, հետագա գործողությունների կատարման նպատակով, հավաքագրեց լեգիոնները` իր 6-րդը և 36-րդը, Դիեոտարոսի երկու լեգիոնները և հեծելազորը: Փառնակեսը ջանքեր էր գործադրում առաջարկությունների միջոցով մեղմացնել Հուլիոս Կեսարի զայրույթը, ինչին Կեսարը պատասխանեց իր փոխադարձ պայմաններով և համաձայնվեց ընդունել նրա պայմանները: Սակայն Փառնակեսը ի պատասխան այս ամենի հավաքեց իր բազմահազար զորքը և այն կայանեց Պոնտական քաղաքերից մեկի մոտ, որտեղ էլ մ.թ.ա 67թ-ին Միհրդատը կոտորել էր հռոմեական մեկ այլ զորքի:
Կեսարը, ով Կոմանից շարժվում էր դեպի Փառնակեսի զորքերը, իր ուժերը տեղակայեց նրանց հինգ մղոն հեռավորության վրա, սակայն մի քանի օր անց գիշերով զորքը տեղափոխեց ավելի մոտ` նրանից 1 մղոն կամ մոտավորապես 1 ½ վերստ հեռավորության վրա: Փառնակեսի զորքին շուրջբոլորը ձգվում էր հսկայական լեռնաշղթա, իսկ բարձունքների և զորքի արանքում մոտ 2 վերստ լայնությամբ հարթություն էր: Կեսարը տեսնելով, որ Փառնակեսը գիտակ հրամանատար չէ իր զորքի համար և ունի կարևոր բացթողում, ինչը նախկինում նրա հայրը հաշվի էր առել, գիշերով գրավեց զորքի ետևում տեղակայված հարթությունը և զորքերին հրամայեց դիրքավորվել:
Մայիսի 31-ին, լուսաբացին, Փառնակեսը տեսնելով Կեսարին իրենից այդչափ փոքր հեռավորության վրա, որոշեց միանգամից հարձակում գործել հռոմեական բանակի վրա: Նա արագ բանակը ռազմական դիրքավորմամբ կանոնակարգեց և հարձակվեց: Սակայն Կեսարը այնքան էլ լուրջ չէր վերաբերում Փառնակեսի գործողություններին` դրանք համարելով կեղծ գործողություններ, ինչով Փառնակեսը փորձում էր ուղղակի թուլացնել հռոմեական բանակի դիրքերը: Այդ պատճառով էլ Կեսարը միայն առաջին գծին հրամայեց զնեք վերցնել և կազմակերպել պաշտպանություն: Սակայն երբ մոտեցան մարտակառքերը, իսկ նրանց հաջորդեցին աղմուկով առաջ շարժվող Փառնակեսի բանակի 4 գնդերը, Կեսարը համոզվեց որ այս անգամ նրա մարտական դիվանագիտությունը հուսախաբ է արել իրեն: Կեսարը հրամայեց զենք վերցնել և անցնել մարտի: Զորքը դեռ չէր հասցրել անցնել մարտի, երբ առաջին գիծը ճեղքվեց: Կեսարի դրությունը գնալով դառնում էր վտանգավոր, սակայն 6-րդ լեգիոնը, որը կազմում էր աջ թևը, չնայած այն հանգամանքին, որ կազմված էր ընդամենը 1.200 զինվորից` տարիքավոր, փորձառու և քաջ վետերաններից, փոխեց ճակատամարտի ուղին, ճեղքեց Փառնակեսի զորքի ձախ թևը, որը արդեն բարձունքներում էր և նրանց պատճառեց կատարյալ հիասթափություն իրենց անսպասելի գործողություններով:
Լեգիոնի հարձակման արդյունքում Փառնակեսի ողջ բանակը դիմեց փախուստի: Կեսարը արագ և ուժեղ հակահարվածներով հետապնդեց փախչող զորքին և պատճառեց նրանց բավականին լուրջ կորուստներ: Փառնակեսը հազիվ կարողացավ մազապուրծ լինել և մի քանի ամիս անց մահացավ իր կողմից գրավված տարածքներից որևէ մեկի հետ ճակամարտի հետևանքով:
Փառնակեսի բանակը ցրվեց, իսկ Փոքր Հայքը, Կապադովկիան, Պոնտոսը ենթարկվեցին Կեսարի: Փառնակեսի հետ ճակատամարտը ընդամենը մեկ ընդհարմամբ ավարտվեց և Կեսարը իր հռոմեացի ընկերներից մեկին այդ ճակատամարտի մասին պատմեց հետևյալ խոսքերով` «veni, vidi, vici», ինչը մեր կողմից հաճախակի օգտագործվող և Կեսարի մի շարք արտահայտությունների նման թևավոր խոսքի վերածված «Եկա´, տեսա´, հաղթեցի´» արտահայտությունն է:
Այնուհետև մասնատեց Փոքր Հայքը (փոքր մասը թողել է Գաղատիայի չորրորդապետ և Փոքր Հայքի նախկին թագավոր Դիեոտարոսին, մեծ մասը հանձնել Կապադովկիայի թագավոր Արիոբարզանեսին), Փոքր Ասիայում անցկացրել վարչական փոփոխություններ, առանձնաշնորհումներ և այլն, որոնք ամրապնդել են հռոմեական տիրապետությունն արևելքում և ամրացրել սահմանները Մեծ Հայքի ու Պարթևաստանի հետ։ Կյանքի վերջին շրջանում Հունաստանում կազմակերպել է հատուկ բանակ, որով Հայաստանի վրայով արշավելու էր Պարթևաստան։
Կեսարին մնացել էր միայն իր իշխանությունը հաստատել Աֆրիկայում, որտեղ գտնվում էին Սցիպիոնը և Կատոնը: Աֆրիկայի հանդե իր իշխանությունը տարածելով Կեսարը կդառնար Հռոմեական հսկայածավալ կայսրության տերն ու տիրակալը, սակայն անհետաձգելի գործերը նրան կանչում էին մայրաքաղաք: Արդեն մոտ կես դար էր ինչ Կեսարը բացակայում էր երկրից և այդ ողջ ընթացքում Հռոմը մնացել էր առանց բարձրաստիճան պաշտոնյաների ղեկավարության: Նրա դիկտատուրայի ժամկետը ևս մոտենում էր ավարտին և պարտադիր պետք էր շտապել, որպեսզի հնարավոր լիներ հասցնել ընտրություններին:
Բացի վերոնշյալը Կեսարը տեղեկություն ուներ այն մասին, որ իր զինվորները նոր խռովության են ենթարկվել գտնվելով այս անգամ Կամպանիայում, որոնց մեջ էր գտնվում նաև նրա ամենասիրելի տասներորդ լեգիոնը: Դեռևս չստանալով խոստացված փոխհատուցումը հողի և ոսկու տեսքով, սակայն դրա փոխարեն հրաման ստանալով պատրաստվել դուրս գալու Աֆրիկայի դեմ, նրանք ապստամբել էին, կոտրել սրբապատկերները, սպանել մի քանի սպաների, խոշտանգել էին նրանց մարմինները:
Գործը բավականին լուրջ և այն աստիճան, որ Կեսարը, վերջացնելով Փառնակեսի դեմ պատերազմական գործողությունները և ինչ-որ չափով կարգավորեց ասիական գործողությունները, շտապես հասնել Հռոմ, որտեղ էլ արդեն Հոկտեմբեր ամսին ժամանեց:
Առաջին գործողությունը, որ կատարեց նա, կրկին դիկտատոր դառնալն էր մեկ տարի անց: Նա հավաք կազմակերպեց և ստիպեց որ նախ մեկ տարով ընտրվեն Կալենը և Վատինիան, իսկ հաջորդ տարին` ինքը և Լեպիդը: Վերջինիս նա նշանակեց հեծելազորի ղեկավար, իսկ Մ. Անտոնիայի` քաղաքային պրոֆեկտ: Այս նույն ժամանակահատվածում, երբ Կեսարը զբաղված էր իր քաղաքական դիրքերի ամրապնդմամբ ապստամբ լեգիոնները, ովքեր արտաքսել էին իրենց մոտ Կեսարի կողմից ուղարկված Սալուստին, շարժվում էին դեպի քաղաք և հասնելով քաղաքի դարպասների մոտ պահանջեցին իրենց մոտ կանչել դիկտատորին:
Կեսարը անվախ դուրս եկավ նրանց դիմաց և հարցրեց, թե ինչ է նրանց հարկավոր: Նրանց պատասխանն էր, որ պահանջում են խոստացվածի վճարում: Իսկ Կեսարը հրամայեց բնաջնջել նրանց բոլորին: Միանգամից աղմուկ բարձրացավ և բարկացած հրամանատարը, ինչպես անցած անգամ, այս անգամ էլ նրան անվանեց անշնորհակալներ: Եվ այս անգամ էլ գազազած ամբոխը, խորը խոնարհվեց և սկսեց ներողություն խնդրել և բացականչել, որ իրենք և իրենց զինվորները պատրաստ են հետևել նրան ցանկացած ուղղով գնալիս:
Կեսարը ներում շնորհեց նրանց, սակայն ապստամբությունը ղեկավարողներին զրկեց իրենց հասույթի մեկ երրորդից: Հետագայում Հուլիոս Կեսարը անընդհատ ման էր գալիս առթի, որպեսզի արձակեր և ցրեր տասներորդ լեգիոնը, որի հետ այնքան հաղթանակներ էր տարել և որի մասնակցությունը նրա ռազմական գործողություններին ապահովել էր նրա պատմության փառավոր էջերը:
Մի քանի շաբաթ անց Կեսարը մեկնեց Աֆրիկա: Հիմնական հարձակման կետ էր համարվում սիցիլիական նավահանգիստը, սակայն Կեսարը այնպիսի արագությամբ էր շարժվում ցանկալի նպատակակետը, որ հասնելով այնտեղ չգտավ մնացած ռազմական ուժերին և ստիպված 3.000 հետևակով և 150 հեծյալներով կրկին շարժվեց Աֆրիկա:
Ասում են, որ ափերին հասնելով Կեսարը սայթաքեց և ընկավ: Զինվորները պահը բաց չթողեցին բացասական կարծիքով լցվելու արշավանքի գծով, սակայն Կեսարը կրկին գործի դրեց իր ռազմական հմտությունները և ասաց` «Աֆրիկա, ես բռնել եմ քեզ»: Զինվորները հիացած էին և խանդավառությամբ լցված իրենց գերագույն հրամանատրից պահանջեցին անհապաղ իրենց առաջնորդել դեպի թշնամին:
Կեսարն այդպես էլ արեց, շարժվելով Ուտիք, որտեղ գտնվում էր Կատոնը, մոտեցավ Ադրումետ քաղաքին: Քաղաքը չէր պատրաստվում հանձվել և Կեսարը ժամանակ չկորցնելու նպատակով շարժվեց առաջ: Առանց պայքարի գրավեց Լեպտիսը և հրահանգ ուղարկեց իր ենթականերին շտապելու:
Այստեղ արդեն նրա զորքերի վրա էր շարժվում մեծաքանակ ուժերով ապահովված Լաբիենը և Կեսարը, անզգուշությամբ և իր ուժերը գերագնահատելով ընդունեց ճակատամարը և մարտվեց` ստիպված լինելով նահանջել: Այս անգամ նա ամրակայվեց ծովի ափերին և այնտեղ մնաց այնքան ժամանակ, մինչև նրան մոտեցան նրա մնացած ուժերը Սարդինիայից և Ասիայից: Այս ժամանակ նա ձեռնոց նետեց Սիցիլիային և օգոստոսի վեցին ստիպեց նրան ընդունել ճակատամարտը: Գործողությունները կատարվում էին տասներորդ լեգիոնի վետերանների մասնակցությամբ` չսպասելով ուժերի համալրման, մղվեցին առաջ և իրենց ետևից տարան բոլոր ուժերին և հենց իրեն` Կեսարին:
Ճակատամարը կարճ տևեց: Պոմպեականները դուրս նետվեցին և որոշեցին փախչել, սակայն նրանց նավատորմերը արդեն զբաղված էին: Նրանք նահանջեցին մոտակա բարձունքները, սակայն այստեղ շրջափակման մեջ հայտնվեցին և գերի վերցվեցին: Կեսարի զինվորները նրանց բավականին կորուստներ էին պատճառել, նրանց գրեթե բոլոր գեներալները սպանվել էին, և Կեսարը, ում կորուտների քանակը չէր գերազանցում հիսուն մարդը, փաստորեն դարձավ Աֆրիկայի տերն ու տիրակալը:
Այս ժամանակահատվածում Կատոնը բնակություն էր հաստատել Ուտիքում` փայփայելով անիրական երազանքներ: Տեղեկանալով Կեսարի վերջին հաղթանակի մասին, Կատոնը հասկացավ, որ իր հանրապետությունը, թերևս, այլևս գոյության հույսերը չունի: Նա իր մտերիմներին և մոտ մարդկանց նավեր նստեցրեց և ուղարեց Կեսարի մոտ իր կայազորի համար ողորմածություն խնդրելու նպատակով: Իսկ ինքը մնաց Ուտիքում իր ընտանիքի անդամների հետ, մինչև այն պահը, երբ իմացավ, որ թշնամին արդեն մոտ է: Մի երեկո հավաքեց մտերիմներին, ունեցավ նրանց հետ զրույց հերոսության, իմաստնության մասին և հեռացավ իր ննջարան:
Կեսգիշերին, երբ արդեն անկողին էր մտել, Կատոնը վերցրեց իր սուրը և խրեց այն իր փորը: Բնականաբար, մահը միանգամից վրա չհասավ, նրա մարդիկ վիրակապեցին, սակայն նա կրկին բացեց վերքը և սկսեց արնահոսել: Այսպես իր մահկանացուն կնքեց վերջին հանրապետական գաղափարախոսը, արիստոկրատիայի Դոն Կիխոտը, ազնիվ, անկեղծ, սակայն ինչ որ չափով անտաղանդ մի մարդ:
Հաջորդ հարյուրամյակում նրա անունը հնչում էր լուսապսակում և վերածվել էր օպպոզիացիայի լոզունգի: Իսկ ինքը Կեսարը ափսոսանք հայտնեց այն բանի վերաբերյալ, որ մահանալով Կատոնը իրեն զրկեց մեծագույն հաճույքից` իր մշտնջենական թշնամուն ներում շնորհելու մեծագույն հաճույքից:
Մ.թ.ա 46 թ հուլիսին Կեսարը վերադառնում է Հռոմ, սակայն մի քանի ամսից մեկնում է Իսպանիա, ուր նրան սպասվում էր վճռական կռիվ պոմպեոսականների դեմ: Մ.թ.ա 45թ մարտի 17-ին Մունդայի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտը կարող էր լինել վերջինը Կեսարի համար, սակայն մեծ ջանքերի գնով նա խլում է հաղթանակը թշնամու ձեռքից: Վերադառնալով Հռոմ Կեսարը սկսում է ակտիվորեն վերակազմավորել երկրի կարգը, հայտարարում նոր օրենքներ:
Ք. ա. 44թ. Հուլիոս Կեսարը սենատի կողմից հռչակվում է ցմահ դիկտատոր և ստանձնում երկրի բոլոր զորքերի հրամանատարությունը, ինչպես նաև ստանում է մշտապես դափնեպսակ և ծիրանի կրելու իրավունք: Իսկ ժողովրդի կողմից նա արդեն ճանաչվում էր «հայր հայրենյաց» պատվանունով:
Հռոմի արտաքին հզորության ամրապնդմանը զուգընթաց` Կեսարը զարգացնում է երկրի ներքին տնտեսական կյանքը, կարգավորում ծայրագավառների կառավարումը, անցկացնում վարչական, դրամական, տոմարական բարեփոխումներ:
Իր հայացքներով լինելով հանրապետական` նա, ըստ էության, դարձավ միանձնյա ինքնակալ` պահպանելով իր քաղաքական գործունեության բնորոշ գիծը` տարբեր գաղափարական խմբավորումների միջև խուսանավելու ունակությունը, որն այդպես էլ կոչվեց` կեսարականություն: Հակառակ իր նախորդների` Կեսարը ոչ թե հալածում էր իր քաղաքական հակառակորդներին, այլ ամեն կերպ աշխատում էր սիրաշահել և իր կողմը գրավել նրանց: Սակայն այդ ևս չփրկեց նրան դավադիր ուժերի` թիկունքից հասցրած հարվածից:
Սակայն Կեսարի միահեծան իշխանությունից դժգոհ հանրապետական սենատորները (ավելի քան 80 հոգի) կազմակերպել են դավադրություն՝ Մարկոս Բրուտոսի գլխավորությամբ, որին Կեսարը համարում էր իր բարեկամը: Սենատի նիստում (մ. թ. ա. 44 թ-ի մարտի 15-ին) դավադիրները շրջապատել են Կեսարին և սպանել նրան: Կեսարը, մարդասպանների մեջ տեսնելով իր նախկին ընկերոջը` Բրուտոսին, բացականչել է. «Եվ դո՞ւ, Բրուտոս»:
Ի տարբերություն նախորդ ռազմական և քաղաքական գործիչներ Մարիոսի և Սուլլայի՝ Կեսարը չի հալածել քաղաքական հակառակորդներին, այլ աշխատել է իր կողմը գրավել նրանց: Կատարել է մի շարք բարեփոխումներ՝ տնտեսական, նահանգների կառավարման, հարկային, վարչական, դրամական և այլն: Հաստատել է Հուլյան տոմարը (կոչվում է նրա անունով), որը 1582 թ-ին փոխարինվել է Գրիգորյան տոմարով:
Կեսարը որպես զորավար իր նախորդներին գերազանցում էր ամեն առումով՝ հատկապես զինվորների հետ ճիշտ շփվելու կարողությամբ: Նա անձամբ ճանաչում էր բոլոր ցենտրուրիոններին, երկար ծառայած զինվորներին և մարտի ամենավճռական պահերին նրանց դիմում էր անուններով: Նա խիստ էր և ներողամիտ, բոլորին սիրում էր պահել լարված դրության մեջ: Զինվորների զգոնությունն ու պատրաստակամությունը ստուգելու համար սիրում էր թշնամու կեղծ հարձակման տագնապներ հայտարարել հատկապես վատ եղանակային պայմաններին և տոների ժամանակ: Զինվորներին միշտ կոչում էր «զինակիցներ» անունով, որպեսզի նրանք իրենց ստորադաս չզգային: Միշտ գեղեցիկ հռետորական ոճով ոգևորում էր զինվորներին, այդ պատճառով էլ արշավանքների ժամանակ ոչ մի զինվոր երբեք չդավաճանեց Կեսարին: Անտարակույս Կեսար զորավարի մեջ միշտ խոսում էր Կեսար դիվանագետը:
Հուլիոս Կեսարը բեղմնավոր գրիչ ուներ. հեղինակել է բանաստեղծություններ, ճառեր, պատմագիտական երկեր, որոնցից պահպանվել են երկուսը` «Նոթեր Գալլական պատերազմի մասին» և «Նոթեր քաղաքացիական պատերազմի մասին» եռահատոր երկերը:

Եզրակացություն

Այսպիսով, ուսումնասիրության ենթարկելով Հուլիոս Կեսար զորավարի կերպարը և ռազմական գործունեությունը, հատկապես նրա արշավանքները, կարելի ասել, որ Հուլիոս Կեսարն առանձնանում է որպես ամենաեռանդուն պետական գործիչ, ով մշտապես իրականացնում էր օրենսդրական և վարչական բարեփոխումներ: Լինելով փառասեր, նենգ և անխնա դաժան` նա կարող էր մեղմ և միապաղաղ ձայնով հրամայել կոտորելու տասնյակ հազարավոր անմեղ մարդկանց:
Մ.թ.ա. 50-ական թվականներին, ավելի կոնկրետ մ.թ.ա. 58 թվականին, սկսեց ծավալել նվաճողական գործունեության: Առաջին գործողությունը գալլերի հպատակեցումն էր, ինչի պատճառ հանդիսացավ կելտական ցեղերի վերաբնակցումը:
Մ.թ.ա. 55թ-ին Կեսարը գործողություններն ուղղում է դեպի Բրիտանիա, սակայն տեղաբնակները ցուցաբերում են պաշտպանական հզոր գործողություններ, ինչի արդյունքում Կեսարը մնում է ձեռնունայն:
Մ.թ.ա. 53թ-ին Խառան քաղաքի մոտ հռոմեական բանակը ջախջախվում են պարթևական զորքերի կողմից, ինչի արդյունքում զոհվում է նաև հրամանատար Մարկոս Կրասոսը:
Կեսարի ռազմական գործունեության մեջ կարևոր փուլ է սկսվում նրա և Պոմպեոսի հակամարտության առջացմամբ: Մ.թ.ա. 49թվականին Հուլիոս Կեսարը վերջնականապես նվաճեց Գալիան և մոտեցավ Ռուբիկոն գետին, որը նրա իրավասությունների շրջանակն էր, քանի որ ըստ օրենքի նա իրավասու չէր դուրս գալ սահմաններից` պետք է արձակեր բանակը:
Մ.թ.ա. 48թ-ի հունիսի 6-ին Կեսարի տարած հաղթանակով ավարտվեց քաղաքացիական պատերազմը: Պատերազմի ավարտից հետո Պոմպեոսը փախչում է Եգիպտոս: Կեսարը ներխուժում է Եգիպտոս և այնտեղ ևս տանում է փայլուն հաղթանակ:
Հաջորդ կարևոր հաղթանակը Կեսարը տարավ Փառնակեսի հետ ճաատամարտում, ով ձգտում էր վերականգնել հոր երբեմնի իրավասությունները: Չնայած որ մինչ Կեսարի ժամանումը նրա հետ ճակատամարտում պարտություն էր կրել հռոմեական մեկ լեգեոն: Հաղթանակից հետո Կեսարը բավականին լուրջ բարեփոխումներ իրականացրեց Փոքր Հայքում: Հետագայում Կեսարի տիրապետության տակ անցավ նաև Աֆրիկան:
Անհրաժեշտ է նշել, որ Կեսարի հաղթանակների հիմնաքարը նրա դիվանագիտությունն է: Կեսարը սպանվեց մ.թ.ա. 44թ-ի մարտի 15-ին` դառնալով դավադրության զոհ:

Օգտագործված գրականության ցանկ

1. Мартынов А. С. "Жизнь и смерть Юлия Цезаря: медицинский аспект". Текст приводится по изданию: Медицина в художественных образах. Статьи. Вып. 7. — Донецк, 2009.
2. Мартынов А. "Юлий Цезарь. Личность в истории" // Наука и Техника (Харьков), 2008г.
3. Оскар Йегер "Всемирная история. В 4-х томах". Том 1. М.: АСТ, Полигон, 2001
4. Мария Баганова "Всемирная история в сплетнях", АСТ, Астрель 2011г.
5. М.Н. Ботвинник, М.Б. Рабинович. "Знаменитые греки и римляне". СПб., ИЧП Кузнецова."Юлий Цезарь". "Издательство "ЭПОХА" 1993
6. Дмитрий Волкогонов и др. "Всемирная история в лицах", АCT, Hoвости, Mыcль, 1998-2001г.
7. Орлов Е.Н. "Юлий Цезарь. Его жизнь и военная деятельность". Биограф. очерк. - СПб., 1898г.

Էջ - Գին - Պատվիրել